Πώς μπήκε η αφήγηση παραμυθιών στη ζωή σας;
Είχα την τύχη να εμφυσήσει στην καρδιά και στο νου μου τον παραμυθοαέρα η γιαγιά μου, η οποία ήταν από τη γενιά των παλιών παραμυθάδων, που ήταν πιο κοντά στον πλούτο της προφορικότητας απ΄ό,τι στον πλούτο της εγγραματοσύνης. Σαν χαρακτηριστικό δείγμα λοιπόν των αφηγητών του προηγούμενου αιώνα, μπορεί να μην είχε πάει ούτε μια μέρα στο σχολείο, μπορεί να μην γνώριζε τους κανόνες της γλώσσας, ωστόσο ήταν από τους άξιους μάστορες του προφορικού λόγου, που μπορούσαν να δημιουργούν με μια αξιοζήλευτη πνοή ελευθερίας μια γλώσσα μαγική από την αρχή, με μια αισθητική που συγκινεί σε βάθος τη ψυχή και δύσκολα στις μέρες μας μπορούμε να τη φτάσουμε. Μια γιαγιά που τη θυμάμαι να πλέκει, και καθώς ξεδίπλωνε το κουβάρι της, ξετύλιγε και τ΄άλλο το κουβάρι, εκείνο με τα παραμύθια… Μια γιαγιά αλαφροϊσκιωτη που μπορούσε να επικοινωνεί με τα στοιχειακά πνεύματα, όπως οι πιο πολλοί απλοί άνθρωποι εκείνης της εποχής που δεν είχαν χάσει τη σύνδεσή τους με τη φύση. Μια γιαγιά που πίστευε όλα όσα έλεγε, τα δέντρα που τραγουδούσαν, τα πουλιά που μιλούσαν, τις καλότυχες αερικές που έστηναν το χορό τους στα ξέφωτα και όλα όσα συνέβαιναν στα παραμύθια… Έτσι λοιπόν μεγάλωσα ακούγοντας παραμύθια, πιστεύοντας στο απίστευτο κι ελπίζοντας στο ανέλπιστο… Η αφήγηση των παραμυθιών μπήκε στη ζωή μου ως φυσική εξέλιξη αυτής της βιωματικής γνώσης και ως αναπόφευκτη συνέχεια μιας οικογενειακής παράδοσης που μεταδιδόταν από γενιά σε γενιά, αλλά και ως εσωτερική ανάγκη μέσα από το ταξίδι της μύησης της ψυχής και της αναζήτησης της αφύπνισης της πνευματικής συνειδητότητας. Σαφώς, στην ενασχόλησή μου με την αφήγηση των παραμυθιών συνέτειναν οι σπουδές μου στη φιλολογία, η αγάπη μου για τη δύναμη του λόγου, η εκπαιδευτική μου δραστηριότητα επί σειρά ετών και η αγάπη μου για τη ζωγραφική που είναι και αυτή ένα αφηγηματικό ταξίδι, αλλά με εικόνες αντί των λέξεων
Τι είναι το παραμύθι για εσάς;
Το παραμύθι για μένα είναι ένα μια διαδικασία μύησης για το ταξίδι της ψυχής και την ανέλιξη της συνειδητότητας, μια πράξη για μετάδοση δύναμης, δηλαδή μια πράξη καθαρά θεραπευτική. Κι εκεί εστιάζω κατά κύριο λόγο, μέσω της αφήγησης των παραμυθιών, στη θεραπευτική λειτουργία τους. Τα παραμύθια μιλούν για το εσωτερικό ταξίδι μύησης, κατά τη διάρκεια του οποίου, ο ήρωας περνά μέσα από πολλές δοκιμασίες, πάθη και περιπέτειες, ώσπου στο τέλος καταφέρνει υπερβαίνοντας τα εμπόδια, ν΄αποκτήσει αυτογνωσία, ν΄ανέβει επίπεδο συνειδητότητας. Μέσα από το παραμύθι μας ενισχύεται η αισιόδοξη πίστη ότι στο τέλος, όπως και ο ήρωας του παραμυθιού, θα καταφέρουμε να νικήσουμε τους δράκους που μας απειλούν, δηλαδή τους φόβους μας. Παράλληλα, μας ενεργοποιείται η δύναμη της πίστης μέσα μας, ότι επειδή τίποτα δεν αποκλείεται, τα πάντα μπορούν να συμβούν, ακόμα και θαύματα…
Αφηγήστε κυρίως λαϊκά παραμύθια. Είναι ένας τρόπος να μην ξεχαστεί η παράδοση. Γιατί τα παραμύθια κινδυνεύουν να εκλείψουν;
Ναι, αφηγούμαι κυρίως παραμύθια από τη γραπτή και την προφορική λαϊκή παράδοση του τόπου μας και από την παράδοση κι άλλων λαών και τόπων του κόσμου. Το παραμύθι είναι ένας θησαυρός της συλλογικής μνήμης της ανθρωπότητας, δημιουργός του δεν είναι ένας μόνο άνθρωπος, αλλά ολόκληρη η ανθρωπότητα. Ο αφηγητής των παραμυθιών όλων των καιρών και όλων των τόπων δεν είναι παρά ένας κουβαλητής της μνήμης, μιας μνήμης τόσο παλιάς όσο και η ανθρώπινη ψυχή. Είναι ο θεματοφύλακας μιας γνώσης παλιάς που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα. Έτσι κι εγώ προσπαθώ να μεταφέρω την ατμόσφαιρα που υπήρχε στις αποσπερίδες, στα νυχτέρια, στις βεγγέρες, όπως ονόμαζαν τις βραδιές του χειμώνα που οι άνθρωποι μαζεύονταν γύρω από τη φωτιά στο τζάκι, τον λύχνο, ή το μαγκάλι όπου μαγείρευαν το φαγητό τους, ή τις βραδιές του καλοκαιριού, που μαζεύονταν στις αυλές, στα πεζούλια και στις γειτονιές που μοσχομύριζαν αγιόκλημα και γιασεμί και αφηγούνταν τα παραμύθια. Μέσω της αφήγησης θέλω να μεταδώσω τον αέρα μιας άλλης εποχής που οι άνθρωποι δεν είχαν χάσει τη σύνδεσή τους με τη φύση και τον πυρήνα της ύπαρξής τους, μιας εποχής που οι άνθρωποι μαζεύονταν και μοιράζονταν την έγνοια τους, τον καημό τους, τη στεναχώρια τους, αλλά και τη χαρά τους, τα όνειρά τους. Τα χρόνια τα παλιά έλεγαν πως αν λησμονηθούν τα παραμύθια, τότε υπάρχει ο κίνδυνος ο λαός μας να χάσει τη ψυχή του. Δεν θεωρώ ότι τα παραμύθια κινδυνεύουν να εκλείψουν, γιατί στις ημέρες μας, περισσσότερο από ποτέ, παρατηρείται η ύπαρξη της ανάγκης κυρίως στους ενήλικες για τη μετάβαση σε μια παράλληλη εσωτερική πραγματικότητα που προσφέρει το παραμύθι. Χρειάζεται να είναι μεγάλη ψυχολογικά η εποχή για ν΄ανθίσει σ΄έναν λαό το παραμύθι. Και τέτοιες είναι οι εποχές των στερήσεων και της καρτερίας. Τέτοια είναι και η εποχή που διανύουμε… Είναι η κατάλληλη λοιπόν εποχή για να ανθίσει το παραμύθι. Λαμβανομένης υπόψιν της θεραπευτικής και της παιδαγωγικής αξίας των λαϊκών παραμυθιών, πρέπει να τονιστεί η αναγκαιότητα που υπάρχει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, να βρουν τα παραμύθια μια ουσιαστική θέση στην εκπαίδευση.
Ποιός σας έμαθε αυτά τα παραμύθια;
Τα παραμύθια τα αντλώ από την προφορική και τη γραπτή λαϊκή παράδοση του τόπου μας, αλλά και από την παράδοση κι άλλων λαών και τόπων του κόσμου. Κάποια από τα παραμύθια που αφηγούμαι είναι απόρροια βιωματικής γνώσης που προέρχεται από τη γιαγιά μου, όπως ανέφερα ήδη, άλλα είναι απόρροια διαρκούς και συστηματικής έρευνας που κάνω στα ταξίδια μου, στον τόπο μας ή και στον κόσμο. Τα ταξίδια μου στην Ινδία, έναν τόπο καθαρά μαγικό, όπου διατηρείται ζωντανή η παράδοση της αφήγησης των παραμυθιών, έχουν συμβάλλει στον εμπλουτισμό της σχέσης μου με τα παραμύθια. Η έρευνά μου είναι συνεχής και η συγκέντρωση της βιβλιογραφίας επίσης. Για να γίνουν τα παραμύθια δικά σου δεν είναι βέβαια απλή υπόθεση, απαιτείται διαρκής και συστηματική εργασία με απόλυτη αφοσίωση και μεγάλη αγάπη.
Tι είναι αυτό που προσφέρει στα παιδιά το παραμύθι;
Τα παραμύθια έχουν μεγάλη παιδαγωγική αξία, που έχει δυστυχώς παραγκωνιστεί από το εκπαιδευτικό σύστημα, ή τουλάχιστον δεν της έχει δοθεί η δέουσα σημασία και προσοχή. Η γνώση, η αλήθεια, αλλά και η ποίηση που κρύβουν τα παραμύθια είναι μια αποτελεσματική μέθοδος για να καλλιεργηθεί η φαντασία των παιδιών και να ενθαρρυνθεί η δημιουργικότητά τους. Τα παραμύθια είναι το αντίδοτο στις ψυχοφθόρες επιδράσεις της σύγχρονης ζωής, στην έλλειψη αισθητικής, την κενότητα, την κακοφωνία, τη βία, τον υλισμό, την μη ορθή και αλόγιστη χρήση του internet που συχνά παρατηρείται στα παιδιά. Τα παραμύθια δίνουν βάσεις για τη ζωή, περιγράφουν κοσμικά συμβάντα, διδάσκουν ηθική, το πεπρωμένο, ιδεαλισμό, παγκόσμια δικαιοσύνη.
Υπάρχει "μυστικό" συστατικό για μια καλή αφήγηση;
Το μυστικό συστατικό για μια καλή αφήγηση είναι καταρχάς να είναι μια πράξη που έχει ως στόχο τη μετάδοση δύναμης, τη θεραπεία της ψυχής. Έπειτα ο αφηγητής καλό είναι να έχει μια βιωματική γνώση σε σχέση με το παραμύθι, να το αγαπά, να το νοιώθει να κυλά μέσα στις φλέβες του, να το ακούει που του μιλά, να μπορεί άνευ ιδιαίτερης προσπάθειας να μπει στους χαρακτήρες των παραμυθιών, να μπορεί να ζει την κάθε στιγμή στη διάρκεια της εξέλιξης της δράσης, να πέφτει με τη βασιλοπούλα του παραμυθιού στην σπηλιά της λάμνισας, καθώς ανοίγει η γη και την καταπίνει, να μπορεί ν ακούσει και να συνομιλήσει μ΄όλα όσα μιλούν μ΄ανθρώπινη λαλιά: τα ποτάμια, τα δέντρα, τα πουλιά, να δει μπροστά του την τσαπερδόνα καθώς μεταμορφώνεται από τις μοίρες σε μια κόρη με απροσμέτρητη ομορφιά… Ο καλός αφηγητής πιστεύει όλα όσα λέει, πιστεύει τ΄απίστευτα και κυρίως πιστεύει στη δυνατότητα που κυοφορείται μέσα μας για πτήση κι αυτό είναι που καλείται να κάνει, να προσφέρει το μαγικό εισιτήριο για την παράλληλη πραγματικότητα. Αυτό το εισιτήριο ουσιαστικά βρίσκεται μέσα μας κι αρκεί να ενεργοποιηθεί η πίστη για να λάβει χώρα η πτήση στον θαυμαστό κόσμο του παραμυθιού. Ο καλός αφηγητής επιτυγχάνει αυτήν ακριβώς την ενεργοποίηση, της πίστης ότι όλα είναι δυνατά. Ο άνθρωπος έχει πάντα ανάγκη από ένα άγγιγμα μαγείας. Άλλωστε όλοι μας λίγο πολύ είμαστε πλάσματα φτιαγμένα από το υλικό των ονείρων. Είναι στη μοίρα μας να ονειρευόμαστε κι επειδή τα όνειρα μετουσιώνονται πάντοτε μέσω του λόγου, γίνονται παραμύθια που τρέφουν τη ψυχή μας.
Τα παιδιά είναι οι πιο σκληροί κριτές. Θα μοιραστείτε μαζί μας μια αντίδραση - ένα σχόλιο που σας έκανε εντύπωση;
Τα παιδιά είναι αμόλυντα, έχουν καθαρό βλέμμα και δεν έχουν χάσει ακόμα τη δυνατότητα να ονειρεύονται και να πιστεύουν στη δύναμη του ονείρου. Μπορούν να βλέπουν τα πάντα σαν για πρώτη φορά και να αποχαιρετούν τα πάντα σαν για στερνή φορά. Στην πλειονότητά τους, κυρίως τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας είναι σε άμεση σύνδεση με έναν κόσμο μαγικό και ο άμεσος και αυθόρμητος τρόπος που προσεγγίζουν τα πράγματα δεν γίνεται να μην σε συγκινεί, μ΄έναν απρόσμενο πολλές φορές τρόπο. Θυμάμαι πρόσφατα έναν μικρό που μου είπε ότι ξέρει ένα μαγικό παράθυρο που είναι μυστικό και αν το πει θα χάσει τη δύναμή του. Η νονά του που του έλεγε παραμύθια, όπως μου είπε, είχε πάει στον ουρανό και ήξερε πως μέσα από αυτό το παράθυρο τον έβλεπε. Σε μια αφήγησή μου πριν λίγο καιρό σ΄ένα χωριό της Κρήτης, ένα κοριτσάκι με αφορμή ένα παραμύθι με μια μηλιά, μου είπε πως το αγαπημένο της παιχνίδι είναι να μιλάει με τα δέντρα και να μαθαίνει από αυτά πολλά.
Έχετε εργαστεί ως παιδαγωγός στη μέση εκπαίδευση. Τι είναι αυτό που διδάσκεται ένας δάσκαλος από τους μαθητές του;
Έχω εργαστεί επί σειρά ετών ως φιλόλογος στο χώρο της φροντιστηριακής εκπαίδευσης με μεράκι και αγάπη πολλή. Τα τελευταία έξι χρόνια συνεργάζομαι ως μουσειοπαιδαγωγός με το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης παρουσιάζοντας εκπαιδευτικά προγράμματα σε μαθητές όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και κυρίως σε μαθητές του Δημοτικού. Έτσι μου έχει δοθεί η δυνατότητα να έρθω σε επικοινωνία με παιδιά όλων των ηλικιών, να δω τις ανάγκες, τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά της κάθε ηλικιακής ομάδας. Ένας δάσκαλος διδάσκεται από τους μαθητές του να έχει ανοιχτό πνεύμα, βαθιά κατανόηση για να μπορεί να αφουγκράζεται τις ανάγκες τους, τις ιδιαίτερες κλίσεις, τα ταλέντα τους. Ένας δάσκαλος μαθαίνει να είναι συνοδοιπόρος με τους μαθητές στο ταξίδι της μαθησιακής διαδικασίας, εμψυχωτής και διευκολυντής της γνώσης. Μαθαίνει, μεταμορφώνεται και εξελίσσεται μαζί τους κάθε στιγμή. Μαθαίνει να βλέπει τα πάντα σαν για πρώτη φορά και να αποχαιρετά τα πάντα σαν για στερνή φορά.